ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ & ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η οπτική μας για τα δικαιώματα, τους θεσμούς και τα πολιτικά συστήματα –ζητήματα που ενδιαφέρουν, όχι μόνο τον συνταγματολόγο αλλά κάθε ενεργό πολίτη– είναι συνήθως ηθικοπλαστική. Θα προσπαθήσω να τα δω διαφορετικά, με γνώμονα το κατά πόσον διασφαλίζουν αποτελεσματικά την ατομική και συλλογική Ευημερία. Η συγκεκριμένη προσέγγιση επιβεβαιώνει το συνταγματικό μοντέλο που επικράτησε στην Ενωμένη Ευρώπη και προέκυψε από την εξελικτική ώσμωση του φιλελευθερισμού με τη σοσιαλδημοκρατία. Περιγράφω το μοντέλο αυτό ως «σοσιαλδημοκρατικό φιλελευθερισμό» και ως «φιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία» (αν και οι δύο όροι δεν είναι ταυτόσημοι), αντιδιαστέλλοντάς το από τους παραπλανητικούς όρους «κεντροδεξιά» και «κεντροαριστερά». Η ώσμωση φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας θεράπευσε τα δυο αυτά ρεύματα από τις ουτοπίες τους. Τον πρώτο από τη φενάκη ότι η εξασφάλιση της ελευθερίας αρκεί για να φέρει την ευτυχία στους πάντες, τη δεύτερη από τη φρούδα πεποίθηση πως η κοινωνική ευημερία επιτυγχάνεται με τη διαρκή ενίσχυση των παρεμβατικών εξουσιών του κράτους. Η συνάντησή τους δεν αποτελεί μια ουτοπία, αλλά την πολυπόθητη κατάληξη μιας αμοιβαίας πορείας προς τον συνταγματικό ρεαλισμό.

Στη σύγχρονη, αμφίδρομη εξέλιξή τους, ο κοινωνικά ευαίσθητος φιλελευθερισμός και η αγορακεντρική σοσιαλδημοκρατία επιδιώκουν το ίδιο πράγμα: τη βέλτιστη σχέση μεταξύ ελευθερίας και ισότητας των ανθρώπων. Η ζεύξη τους –προϊόν μιας άλλης σύγκλισης σε φιλοσοφικό επίπεδο, εκείνης του ορθολογισμού με τον ωφελιμισμό– δημιούργησε ό,τι πιο πετυχημένο κατάφερε να εγκαθιδρύσει η Γηραιά Ήπειρος των τόσων Πολέμων και Επαναστάσεων. Είναι επιτακτικά «ορθολογικό» να διαφυλαχθεί, παρά τους κλυδωνισμούς και τις αμφισβητήσεις του σήμερα.

Η ταύτιση του φιλελευθερισμού με τον «νεοφιλελευθερισμό» και της σοσιαλδημοκρατίας με έναν αναποτελεσματικό κρατισμό είναι εσφαλμένη και επικίνδυνη. Καθίσταται αυτοκαταστροφική όταν τέτοιοι αφορισμοί εξακοντίζονται από τους φιλελεύθερους κατά των σοσιαλδημοκρατών και αντίστροφα. Τόσο οι μεν όσο και οι δε απαρνώνται τότε τη μισή όψη της δικής τους, κοινής αλήθειας, διευκολύνοντας την προέλαση των εχθρών τους σε βάρος όλων μας.